Bireylerin, grupların veya toplumların düşünce, davranış ve tutumlarını belirli bir amaca yönlendirmek için bilinçli olarak uygulanan stratejik planlar, politikalar ve yöntemler bütününe toplumsal mühendislik denir. Gerek Çarlık Rusya’sı gerekse Sovyet Rusya’sı döneminde bir taraftan toplumları yönetme diğer taraftan Sovyet insanı yaratma üzere toplum mühendisliğine sık sık başvurulmuştur. Bu yöntemle bozulan dengeler ya da oluşan sorunların […]
Bireylerin, grupların veya toplumların düşünce, davranış ve tutumlarını belirli bir amaca yönlendirmek için bilinçli olarak uygulanan stratejik planlar, politikalar ve yöntemler bütününe toplumsal mühendislik denir. Gerek Çarlık Rusya’sı gerekse Sovyet Rusya’sı döneminde bir taraftan toplumları yönetme diğer taraftan Sovyet insanı yaratma üzere toplum mühendisliğine sık sık başvurulmuştur. Bu yöntemle bozulan dengeler ya da oluşan sorunların yansıması günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Sovyet dönemi Türkistan’da uygulanan toplumsal mühendislik kaynaklı sorunlardan biri de Ermenilerin göç ettirilerek Azerbaycan topraklarına yerleştirilmesidir. Rusya sadece Ermenileri Azerbaycan topraklarına yerleştirmekle yetinmemiş Azerbaycan topraklarını, ülkenin toprak bütünlüğü bozacak ve Türk Dünyası coğrafyasını parçalayacak şekilde Ermeni devletine toprak peşkeş çekmiştir. Günümüzde Azerbaycan ile Ermenistan arasında yaşanan sorunlar ve Zengezur Koridorunun kapalı tutulması meselesi de bizzat bu yapının bir ürünüdür.
Bilindiği üzere Orta Koridor (Trans-Hazar Uluslararası Taşıma Güzergahı) ve Zengezur Koridoru, başta Azerbaycan olmak üzere Türk Dünyası ve bölge ülkeleri için stratejik öneme haiz ve bir birini tamamlayan iki önemli ulaşım ve lojistik projesidir. Aslında bu proje Türk Devletleri Teşkilatının (TDT), bölgesel ve küresel düzeyde etkinliğini artıracak, Türk Devletleri arasında doğrudan karasal bağlantıyı ve stratejik lojistik ortaklığı tesis edecek küresel bir işbirliği alanıdır. Bu proje ipek yolunun çağdaş formatta yeniden dirilişi anlamına gelmektedir. Zira Orta Koridor, Çin’den Avrupa’ya uzanan alternatif bir ticaret yoludur. Bu güzergâh; Çin’den Kazakistan ve Hazar Denizi üzerinden Azerbaycan’a, oradan Gürcistan ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaştıracak alternatif bir güzergâhtır. Bu hat, Rusya üzerinden geçen Kuzey Koridoruna bir alternatif olarak görülmekte ve Süveyş Kanalı gibi deniz yollarına kıyasla daha hızlı bir ticaret rotası sunmaktadır. Bu güzergâhın en önemli bir özelliği de önemli kısmı Türk Devletlerinin topraklarından geçmektedir.
Zengezur ise Orta Koridorun ana güzergâhından biri hatta en önemli ana arteridir. Zengezur Koridoru, Azerbaycan’ın ana toprakları ile Nahçıvan’ı birbirine bağlayacak bir ulaşım hattıdır. Düşünebiliyor musunuz, bir ülke kendi topraklarına geçebilmek için başka bir ülkeden izin alsın? Rusya’nın toplum mühendisliği politikası devreye girerse o zaman böyle garip durumlar olabiliyor maalesef. Tıpkı SSCB döneminde oluşturulan anklavlar gibi…Türk Dünyasının coğrafi bütünlüğünü bozmak isteyen Rus aklı, Azerbaycan topraklarında hançer görünümünde bir Ermeni devleti oluşturmuş ve yine Azerbaycan toprakları olan Zengezur’u Ermenilere peşkeş çekerek Azerbaycan’ın hem Nahçıvan ile hem de Türkiye ile doğrudan karasal bağlantısını kesmiştir. O nedenle Zengezur Koridorunun tarihsel ve siyasal arka planı üzerinde birkaç akademik tezi için malzeme vardır desek yanılmayız.
Zengezur Koridoru Azerbaycan’ın batı bölgelerinden Ermenistan’ın Zengezur bölgesi üzerinden geçerek Nahçıvan’a, oradan Türkiye ve diğer bölgelere ulaşımı hedeflemektedir. Bu koridor, hem Azerbaycan’ın lojistik bağlantılarını güçlendirmekte hem de Orta Asya, Kafkasya ve Avrupa arasındaki ticaret yollarını çeşitlendirmektedir. Zengezur Koridoru’nun açılması, bölgesel ticaret ve ulaşım açısından büyük bir potansiyel taşımaktadır. Bu stratejik öneme haiz bu proje Azerbaycan’ın kesin zaferiyle sonuçlanan İkinci Karabağ Savaşı sonrasında imzalanan üçlü mutabakat metninde yer almasına rağmen Ermenistan tarafından hayata geçirilmesi engellenmektedir. Tabi burada projeyi engelleyen asıl unsur Ermenistan’dan ziyade bölgede Ermenistan üzerinden vekâlet savaşı yürüten güçlerin olduğunu söylemeye yok.
Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 28 Ocak 2025 tarihinde katıldığı Ulaşım Sorunlarına İlişkin Toplantıda Orta Koridor ve Zengezur’a önemli bir yer ayırmıştır. Zengezur Koridoru Azerbaycan tarafından gündeme getirildiği ve İkinci Karabağ Zaferinden sonra bu konunun uluslararası gündeme yerleştiği, ancak Ermenistan’ın, Azerbaycan’ın batı illerini Nahçıvan’a bağlayacak Zengezur Koridoru hususunda 4 yıldan fazladır yapıcı olmayan tutum sergilediğini ve yükümlülüklerini yerine getirmediğini belirten Aliyev, konuşmasını “Koridorun açılmaması halinde Ermenistan, bizden ziyade daha çok kaybedecekler. Bu nedenle bu konu, hem uluslararası arenada hem de Ermenistan ile yapılan ikili temaslarda sürekli olarak vurguladığımız, Azerbaycan’dan Azerbaycan’a (yani Nançıvan’a) engelsiz geçiş sağlanması gerekir. Hiçbir kontrol işleminden geçmeden, hiçbir engelle karşılaşmadan Azerbaycan’dan Azerbaycan’a rahat ve özgür geçiş olmalıdır. Bu, bizim talebimizdir. Bununla birlikte, Sovyet hâkimiyeti Batı Zengizur’u elimizden 1920 Kasım’ında alarak Azerbaycan halkına karşı suç işlemiştir; bu, ne ilk ne de son suç değildi. Ardından gelen suç ise, sırasıyla, “Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi”nin Azerbaycan toprakları içinde oluşturulmasıydı. Ondan önceki suç, Ermenilerin Çar Rusya’sı tarafından Azerbaycan topraklarına zorla taşınmasıydı. Ondan da evvelki suç, Karabağ hanının öldürülmesiydi. XX. yüzyılın diğer suçları da hesaba katılırsa, Hocalı soykırımı, 20 Ocak olayları ve 1990’lı yılların başında topraklarımızın işgali. Yani, biz bunu unutmamışız, Azerbaycan halkı da bunu unutmadı. Biz Zengizur’u unutmamışız ve unutmayacağız. Yine de belirtmek isterim ki, bizim Ermenistan’a karşı herhangi bir toprak iddiamız yoktur. Ancak Ermenistan, üstlendiği yükümlülükleri yerine getirerek Azerbaycan’dan Azerbaycan’a engelsiz geçişi sağlamalıdır.” şeklinde devam etmiştir.
