Yolcu Tv Haber

Üsküdar, sıradan bir semtin ismi değildir. Bu semt, tarihi yaşayan ve yaşatan bir kutlu beldedir. Bağrında yetişen kutsal gönüllü Hak dostlarıyla, dün ve bugün “âşıkların kıblesi” olan “Medine-i Üsküdar”, Türk İslâm kültürünün adeta canlı bir müzesi gibidir.

İstanbul’u, anlamak, İstanbul’u şah damarından yakalamak isteyenler, Üsküdar’dan başlamak durumundadırlar. Zira Üsküdar İstanbul’un bir mukaddimesidir. Bu mukaddimeyi okumak için her halde bir ömür yetmez.

Ecdâdın “Şerefü’l-mekân bi’l-mekîn” dediği gibi, mekânın önemi tabii ki mukimlerdendir. Bu coğrafyayı kutsallaştıran da üzerinde yaşayan gönül insanlarının güzelliklerinden, onların aşk ile ortaya koydukları eserlerden kaynaklanmaktadır. Üsküdar deyince, akla, Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Muhammed Nasûhî gibi âbide şahsiyetler gelir.

Bu beldeyi besleyen manevî kaynaklardan birisi de XVII. yüz yıl mutasavvıflarından Celvetî Şeyhi Selâmî Ali Efendi’dir. Nam-ı diğer, Selâmsız Ali Efendi…

Selâmî Ali Efendi, Azîz Mahmûd Hüdâyî erkânına müntesip bir Celvetîdir. Bu erkân içinde “Selâmiyye” adıyla bilinen şubenin de pîridir. Onun Muğla’da başlayan hayat hikâyesi, medrese öğreniminden sonra İstanköy kadılığıyla devam etmiştir. Bu görevi sırasında tanıdığı Celvetî azîzlerinden Zâkir-zâde Abdullah Efendi (M. 1658), Mecnûn gönlüne Leylâ elini uzatınca, aşkta karar kılarak kâdılıktan istifa etmiştir. Kendisi bir dünya zengini olmasına rağmen fakr yolunu seçen Selâmî Efendi, kısa zamanda tasavvufî eğitimini tamamlayarak, önce Bursa’ya, sonra Üsküdar’daki Hüdâyî âsitânesine tayin olunmuştur. Celvetiyye erkânı, Selâmî Ali Efendi döneminde gerek merkezde ve gerekse taşrada geniş bir alanda irşâd faaliyetinde bulunmuştur. Bunda Selâmî Efendi’nin Bursa’da ve Üsküdar’da inşâ ettirdiği dört âsitânenin büyük rolü vardır. Bugün hâlâ Selâmî (Selâmsız) Mahallesi, Selâmî Çeşme, Selâmî Ali Efendi Câmii, Selâmî Tekkesi gibi mekân ve eserlerde adının yaşaması, Mutasavvıfımızın büyüklüğünü ve tesirini gösterecek niteliktedir. Celvetîler içinde vahdet-i vücûd neşvesini öne çıkaran mutasavvıfımız, yaşadığı dönemde Kâdızâdeliler hareketinin ileri gelenlerinden Hünkar Vâizi Vanî Mehmed ile ve yine kendisi gibi vahdet-i vücût ehli bir mutasavvıf olan Niyâzî-i Mısrî’yle olan tartışmalarıyla gündeme gelmiştir. 1691 yılında vefat eden Selâmî Efendi’nin türbesi Kısıklı’da, Çamlıca’ya giden yolun üzerindedir.
Selâmî Ali Efendi, medreseli bir mutasavvıf olmakla birlikte yazmaya pek önem vermemiştir. Kaynaklarda ilâhîlerini içeren bir şiir mecmûasından bahsedilmekle birlikte, bu eser henüz ele geçmemiştir. Onun şimdilik bilinen tek eseri Celvetî/Selâmî erkânı ilm-i hâli niteliğindeki “Tarîkat-nâme”sidir. Mutasavvıfı bu risâlesinde özellikle Celvetîyye mensuplarına ait uygulamaları ana hatlarıyla ortaya koymakta, halîfelerin mürşidlerine ve dervîşlerine karşı davranışlarını, sülûklarında nelere dikkat etmeleri gerektiğini, günlük virdlerini, kıyâfetlerini, tâc ve kisvelerini, halka ve Hakk’a karşı sorumluluklarını izâh etmektedir. Söz konusu “Tarîkat-nâme”de Celvetîlik kavramı dahil, bu erkânla ilgili bazı uygulamaların ince detayları verilmektedir. Bu hususlardan bazıları daha önce erkânın kurucusu Azîz Mahmûd Hüdâyî tarafından “Tarîkat-nâme” adlı eserde dile getirilmiştir. Hüdâyî Hazretleri söz konusu eserinde Yahya-yı Şirvânî’den beri uygulanagelen umûmî tarîkat adâbını özetlemektedir. Fakat Selâmî Efendi eserinde, bu umûmî adâb yanında Celvetiyye/Selâmiyye’deki uygulamaların detaylarını verdiği için Pîr’inin eserinden oldukça farklılık göstermektedir.

Selâmî Efendi, 1691 yılının Ekim ayı sonlarında vefat etmiş, vefatına, “Hitâb-ı elest” terkibiyle tarih düşürülmüştür. Üsküdar’da Kısıklı’da kendi yaptırdığı Câmii kurbunda Çamlıca’ya giden yolun solunda bulunan türbede medfundur. Vefatından önce “Biz bunda vefat etsek halk bizi omuzlarında götürmeye zahmet çekerler. Varalım merkadımızın yanında vefat edelim.” deyip Kısıklı’ya, bugünkü türbesinin bulunduğu tekke ve türbeye götürülmesini istemiş, burada önceden beslettiği koyunları kestirerek ölmeden önce keşkek yaptırıp gelene gidene üç gün yemek yedirmiş, her gelenin eline de vakfından iki para vermiştir. Bu âdet bilâharekendi vakfından karşılanmak üzere İstanbul ve Üsküdar’da meşhur olmuştur. Keşke onun vasiyeti bugün de yeni yaptırılan külliyesini yönetenler veya Üsküdar Belediyesi tarafından sahip çıkılsa da devam ettirilse ne güzel olur.

Bu yazı vesilesiyle Üsküdar’da kendi adıyla anılan mahalledeki mülkünü fukaraya vakfeden sehâ sahibi bu büyük gönül sultanını hürmet ve muhabbetle yâd ediyor ve rûhaniyetine selâmlar gönderiyoruz.

İBRAHİM HAS HAZRETLERİ’NİN TEZKİRESİNDEN

XVIII. asır Şabânîlerinden “Tezkire-i Hâs” isimli eserin yazarı İstanbullu İbrahim Hâs Efendi (ö. 1762), adı geçen eserinde, Selâmî Efendi’nin dostlarından Şeyh Seyyid Abdulkâdir Efendi’den naklen, Şeyh’in vefatıyla ilgili şu hatırayı nakleder:

“Rivâyet olunur ki Şeyh Ali Selâmî Üsküdarî (k.s.) sâhibü’l-kerâme idi. Cezbe ehli ve keşf sâhibi idi. Âlim ve Mücâhid idi. Kimseden münib değil idi. Tarîk-i Celvetiyye’yi ihtiyâr etmiş idi. Onun ehibbalarından Şeyh Seyyid Abdulkâdir (K.s.) -Emir Hace demekle ma’rûfdur.- Üsküdar’da Eski Vâlide Câmi’i havlusunda mektebde olurdu. Halka lillah tabîblik ve kehhâllık (göz hekimliği) eyler idi. Lâkin tabîb-i Rabbânî idi. Şeyh Selâmî’den ulu idi. Ârif-i billâh idi. Merkad-i şerîfi yine Eski Vâlide Câmi’inin mihrâbı önündeki bahçede, bahçe kapısına karîb mihrâb önünde medfûndur. Ol demişdir ki:

-Şeyh Selâmî çünki hasta oldu, eyitdi:

-Biz bunda vefat etsek, halk bizi omuzlarında götürmeye zahmet çekerler. Varalım merkadımızın yanında vefât edelim.

-Araba, dedi. Arabasını getirdiler. Binip, şimdi merkadı olan mahalle getirdiler.- Ki, Çamlıca kurbinde ona “Kısık Tekye” derler.- Anda keşkek tabh etdirdi. Üsküdar ehline salâ olundu. Üç gün üç gece anda gelenler ta’âm yedikde eline iki pâra verirlerdi. İstanbul’da ve Üsküdar’da bu aded meşhûr oldu. Anda varıp keşkek yemedik adem nâdir kaldı. Çün üç gün tamâm oldu. Şeyh eyitdi.

-Âbdest aldırın, bana.

Sûfîler Şeyh’e âbdest aldırdılar. Eyitdi:

-Beni yine şol çâdır içine götürün. Çâdırın eteklerini yere indirin. İçeri kimse gelmesin. Sûfîler tevhîde başlasınlar. Yarım sâat olunca gelin!

Pes, şeyhi çâdırının içine götürdüler. Ve çâdırın eteklerini yere indirdiler. Sûfîler çâdırın taşrasında tevhîde başladılar. Yarım sâat mikdârı olunca bir kerre zemîn şiddet ile hareket eyledi. Anda yirmi miktar koyunlar var idi ki keşkeğe konulan koyunlardan bâki kalmış idi. Ol şiddet-i hareketden ol koyunlar ürküp sûfîlerin üzerine uğradı. Bildiler ki, şeyh göçdü. Sûfîler çâdırın içine girip gördüler ki, göçmüş. Techîz ve tekfîni hâzır idi. Anda defneylediler. (K.s.).

NİÇİN SELÂMSIZ SEMTİ

Selâmî Ali Efendi’nin bir lakabı da “Selâmsız Şeyh”tir. Onun bu lakabı, Üsküdar’daki “Selâmsız” mahallesiyle de özdeşleşmiş ve bugüne kadar yaşatıla gelmiştir. Mutasavvıfın “Selâmsız Şeyh” lakabıyla tanınmasıyla ilgili olarak şöyle bir menâkıb rivayet edilmektedir:
“Selâmî Baba, sokakta yürürken sağına soluna bakmaz daima önüne bakarmış. Bir gün müritleriyle Cuma namazına giderken, halk, kenarlarda ayağa kalkıp ona selâmda, saygıda bulunmak isterler. O mübarek de önüne baktığı için kenardaki kendini selâmlamak isteyen insanları görmezmiş. Selamî Baba bir gün yine müritleriyle birlikte cuma namazına giderken yanındaki dervişlerden biri, Selamî Baba’ya:
-Azizim, insanlar size saygıda bulunmak için ayağa kalkıyorlar fakat siz başınızı sağa sola çevirmeden yürüyorsunuz, bunun sebeb-i hikmeti nedir, diye sormuş.

Bunun üzerine Selamî Baba:

-Evlât! Bir daha selâm vermek isteyenler olursa bana haber ver, demiş.

Üç beş metre sonra yine halk ayağa kalkmış.

Derviş:

-Sultanım, bakın size selâma durdular, dediğinde; Selamî Baba, bir himmet ve teveccühle Derviş’in gözlerindeki perdeyi kaldırır.

Derviş Mehmet, selâma duranları çeşitli mahlûkat olarak görür. At, katır, merkep, kedi, köpek gibi hayvan suretlerine girmiş olarak görür. Bu görüntünün üzerine derviş:

-Ey ahali! Sokaklara çeşitli hayvanlar dolmuş, diye feryat eder ve bağırır. Sokaktan kaçar ve câmiye girer. Câmide ezanı okuyan müezzinin ve hutbe okuyan imam efendinin sîretlerinden sûretlerine yansıyan hayvânî huyları görüp:
–

Manda ezân okuyor; deve hutbe okuyor, demeye başlar. Cemaat, derviş’i bir güzel döver. Derviş, câmiden çıktığı gibi doğru dergâha saklanır. Her tarafı yara bere içindedir. Bunun üzerine Selamî Baba:

-Oğlum, geçmiş olsun, sana ne oldu, dediğinde, yediği dayağı anlatır.

Selamî Baba:

-Oğlum, bundan sonra benim selâmıma karışma olur mu? der.

O günden sonra zat-ı şerifin ismi “Selâmsız Şeyh” olarak anılır. Yine İstanbul’da bu zâtın ismine hürmeten Üsküdar’daki bu semtin adı “Selâmsız” olarak kalır