Yolcu Tv Haber

Türk Dünyasının yüzölçümü bakımından en küçük ama stratejik konumu bakımından en önemli ülkelerinden biri olan Kırgızistan, dünyanın ikinci büyük ekonomisi Çin ile komşu olup, Çin’den gelen ucuz malların eski Sovyet cumhuriyetlerine aktarılmasında (başta Bişkek’teki Dordoy pazarı olmak üzere) bir ana koridor görevi yapmaktadır. Çin’in Batıya açılan kapısı durumunda olan Kırgızistan “Bir Kuşak, Bir Yol” projesinin bir parçasıdır konumundadır. Kırgızistan, ekonomisi tarım, hayvancılık ve yurtdışında çalışan vatandaşların gelirlerine dayalı, kara ile çevrili, denize sınırı olmayan, dağlık, düşük orta gelirli bir ülkedir. Temel tarım ürünleri pamuk, yün ve hayvansal ürünlerden oluşmaktadır. Bu ürünler içinde pamuk ana ihraç ürünüdür. İhraç edilen diğer ürünler arasında altın, cıva, uranyum, doğal gaz ve – bazı yıllarda – elektrik bulunmaktadır. Ülke de, hidroelektrik barajların inşası da dâhil olmak üzere ihracat tabanını genişletmek için yabancı yatırımları çekmeye çalışmaktadır. Ancak bunda pek başarılı olduğunu söylemek mümkün değildir. Burada en önemli caydırıcı unsur sağlıklı bir yatırım ortamı bulunmamasıdır. Ülkede çok sayıda altın maden yatağı bulunmaktadır. Halihazırda, işletilen en büyük altın maden yatakları: Kumtor (104 tondan fazla altın rezervi bulunmaktadır), Ceruy ve Taldı-Bulak-Levoberejnıy, Makmal, Bozumçak, Iştamberdı, Unkur-Taş, Tereksay’dır. O nedenle Kırgızistan, büyük ölçüde altın ihracatına dayanan küçük ve gelişmekte olan bir ekonomik yapı mevcuttur. Bununla birlikte Kırgızistan’ın GSYH’sinin dörtte birinden fazlası ağırlıklı olarak Rusya ve Kazakistan’da çalışan Kırgız işçilerin gelirlerinden oluşmaktadır. Dolayısıyla işçi gelirleri, büyümenin önemli bir itici gücü ve önemli bir döviz kaynağı durumundadır.

Kırgızistan, 2024 yılında tahmini 650 milyon dolar doğrudan yabancı yatırım çekmiştir. Ülkenin 2024 yılında toplam yabancı sermaye stoğu yaklaşık 7,2 milyar dolara ulaşmıştır. Türkiye, Kırgızistan’a en çok yatırım yapan ilk beş ülke arasında yer almaktadır. Bununla birlikte bir hususu belirtmek gerekir ki, Türk yatırımları genelde orta ve küçük ölçekli yatırımlar olup, stratejik yatırım grubuna girebilecek bir yatırım bulunmamaktadır. Bundan Kırgızistan’ın ekonomik alt yapısının zayıflığı kadar ülkenin siyasi istikrarsızlığı da önemli etkisi bulunmaktadır. Kırgızistan yatırım alanında tarım, tekstil, madencilik, hidroelektrik alanında Türkiye ile işbirliği içinde olmak talebi bulunmaktadır.

Denize kıyısı olmayan ve ithalata bağımlı Kırgızistan, 1997 yılından itibaren artan altın ihracatı sayesinde yenidünya pazarlarına ulaşılmış, ne var ki, altın ihracatında yoğunlaşılması da ihracatta ürün çeşitliliğinin gelişmesine engel olmuştur. Kırgızistan’ın ihracatı 2024 yılında 7,3 milyar dolar olmuştur. Ülkenin ihracat yaptığı başlıca ülkeler Çin, İsviçre, İngiltere, Kazakistan ve Özbekistan’dır. 2024 yılında ülkenin ithalatı ise 28,6 milyar dolar olmuştur. Ülkenin ithalat yaptığı başlıca ülkeler Çin, Güney Kore, Türkiye, Kazakistan ve Almanya’dır. Ülkenin ithalatında Türkiye’nin payı %4,8’dir.

Türkiye, Kırgızistan’ın en önemli beş dış ticaret ortaklarından biridir. Kırgızistan’ın bağımsızlığını kazandığı tarihten itibaren Türk ve Kırgız halkları arasındaki ilişkiler çok yünlü olarak tesis edilmiştir. Gücünü tarihi, kültürel ve dilsel ortak mirasımızdan alan ikili ilişkiler bu süre içinde hızlı ve kapsamlı bir şekilde gelişmiştir. 1992 yılından itibaren Kırgızistan ile Türkiye arasında çok sayıda üst düzey ziyaret gerçekleştirilmiş ve 100’den fazla ikili anlaşma imzalanmıştır. İkili ilişkilerimizdeki yakın işbirliği, bölgesel ve uluslararası alanda da devam etmektedir. Bu ikili ilişkilerin önemli bir eksenini kuşkusuz ekonomik ilişkiler teşkil etmektedir. Ülkenin ihracatında Türkiye %2,3 pay ile 6. Sırada yer almaktadır.

2024 yılında Türkiye’nin Kırgızistan’a ihracatı yaklaşık 1,4 milyar dolar olmuştur. İhraç ettiğimiz başlıca ürünler: mücevherci eşyası ve aksamı (kıymetli metallerden veya kıymetli metallerle kaplama metallerden); otomobiller; tişörtler, fanilalar, atletler, kaşkorseler ve diğer iç giyim eşyası (örme); 10 veya daha fazla kişi taşımaya mahsus motorlu taşıtlar; karayolu taşıtları için aksam ve parçalardır. 2024 yılında ülkeden ithalatımız ise 168 milyon dolardır. İthal ettiğimiz başlıca ürünler ise petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar; taşkömürü; taşkömüründen elde edilen briketler, topak vb. katı yakıtlar; diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu çıkarılmış/soyulmuş); kuru baklagiller (kabuksuz) (taneleri ikiye ayrılmış) ve pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) dur (T.C. Ticaret Bakanlığı, Kırgızistan Ülke Profili, 2025, s. 12).

Görüldüğü üzere hem nitelik hem de miktar itibariyle Türkiye-Kırgızistan dış ticaretinin beklenen düzeyde olduğunu söylemek mümkün değildir. Bu durum her iki ülkenin üst yönetimi tarafından da bilinmekte ve bu konuda bazı adımlar atılmaktadır. Bu husus Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Numan Kurtulmuş’un 28 Nisan 2025 tarihinde Kırgızistan’a yaptığı ziyaret kapsamında gerçekleştirdiği görüşmelerde de ele alınmıştır. Kırgız Ulusal Haber Ajansı Kabar’ın haberine göre Bakanlar Kurulu Başkanı ve Cumhurbaşkanlığı İdaresi Başkanı Adılbek Kasımaliev ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Numan Kurtulmuş arasında Bişkek’te gerçekleşen görüşmede taraflar Kırgızistan ve Türkiye ticaret hacminin 5 milyar dolara (hali hazırda 1,6 Milyar dolar) çıkarmayı hedeflediklerini açıklamışlardır. Söz konusu habere göre görüşmede ikili iş birliğine ilişkin çok sayıda konu ele alınmış, özellikle ticari ve ekonomik ilişkilere vurgu yapılmıştır. Kırgız Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Başkanı Adılbek Kasımaliev, Kırgızistan’ın tarım, enerji, hafif sanayi, işleme ve madencilik gibi çeşitli sektörlerde Türkiye ile iş birliğini daha da geliştirmeye ilgi duyduklarını vurgulamış, “İkili ilişkilerde olumlu dinamikler görüyoruz ve 1 milyar ABD doları ticaret cirosuna ulaşıyoruz. Ülkelerimizin liderleri tarafından belirlenen iddialı ama ulaşılabilir bir hedefimiz var – önümüzdeki yıllarda bu rakamı 5 milyar ABD dolarına çıkarmak” ifadesinde bulunmuştur. Ayrıca Adılbek Kasımaliev ayrıca Kırgız Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’nun yatırım ortamının elverişli hale getirilmesi, özel sektörün geliştirilmesi, idari kısıtlamaların kaldırılması ve mevzuatın iyileştirilmesi alanındaki önceliklerinden bahsederek Türk yatırımcıları Kırgızistan’a davet etti. Ayrıca Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz’ın eş başkanlığında yürütülen Kırgızistan-Türkiye Ticaret ve Ekonomik İş birliği Hükümetlerarası Komisyonu’nda da iki ülkenin ekonomik ilişkileri ve işbirliği konuları ele alınmıştır.

Her ne kadar iki ülke arasında mevcut durumda 1,6 Milyar dolar civarında olan dış ticaret hacminin 5 milyar dolara çıkar zor gibi görünmekte ise de imkânsız değildir. 2024 yılında Kırgızistan’ın ihracatı 7,3 milyar dolar, ithalatı ise 28,6 milyar dolar, toplam dış ticaret hacmi 36 milyar dolar civarında gerçekleşmiştir. Türkiye, hem ihracat hem de ithalata ülkenin en önemli ortakları arasında yer almaktadır. Ancak Türkiye’nin ülkeye ihraç ettiği ürünler savunma sanayi hariç yüksek katma değere sahip değildir. Bu hedefe ulaşılabilmesi için Türkiye’nin katma değere yüksek ürünleri üretimine yoğunlaşmalı, Kırgızistan ise bir an önce dış ticaret ve finansman için hukuki alt yapıyı sağlam temellere dayandırmalıdır.