Ünlü yazar John Steinbeck, 1960 yayımlanan bir deneme kitabındaki yazısında, ABD’ de 1929 ekonomik krizinin çıkışını ve krizden çıkışı anlatmıştır. Ekonomik krizle boğuştuğumuz bu devrede, bir fikir verir diye, yazının kısa özetini ilginize sunuyorum. ( Ünlü Amerikalın yazarın anılan yazısının, büyük ekonomistin gözünden kaçması bizim için pahalıya mal olmuştur..) Steinbeck, kasabasının kriz öncesi havasını, şöyle […]
Ünlü yazar John Steinbeck, 1960 yayımlanan bir deneme kitabındaki yazısında, ABD’ de 1929 ekonomik krizinin çıkışını ve krizden çıkışı anlatmıştır. Ekonomik krizle boğuştuğumuz bu devrede, bir fikir verir diye, yazının kısa özetini ilginize sunuyorum. ( Ünlü Amerikalın yazarın anılan yazısının, büyük ekonomistin gözünden kaçması bizim için pahalıya mal olmuştur..)
Steinbeck, kasabasının kriz öncesi havasını, şöyle anlatmıştı: “1929’ u çok iyi hatırlıyorum. Borsada, muhtemelen karşılığını ödeyemeyecekleri kağıttan büyük servetler kazanmış insanların sarhoşluğunu ve mutluluğunu hatırlıyorum. ‘Bugün, on dakikada on bin yaptım.Bak bakalım, bu hafta seksen bin eder” şeklinde konuşmaları da…”
“… Öğle paydosunda tezgahtarlar ve stenograflar, gözleri borsada sandviçlerini atıştırırken, bir yanda da, yığılan servetlerinin hesabını yapıyorlardı.Gözlerinde, rulet masasının etrafındaki insanlarda görebileceğimiz bakış vardı.”
Derken, “borsa” çökmüştü. “Ardından panik başladı.Paniğin ardından da şok. Piyasalar düşerken, fabrikalar, madenler ve çelik işletmeleri kapandı ve sonra, kimse yiyecek alamaz hale geldi.İnsanlar sanki dayak yemiş gibi, şaşkın gözlerle ortalıkta dolaşıyordu… Arkadaşlarımdan birinin amcası, çok zengin bir milyonerdi.Serveti, birkaç haftada, yedi milyondan iki milyona düştü… Avurtları çöktü, gözleri karardı. Sonunda, şakağına bir kurşun sıktı…”
“Sonra insanlar, paralarını çekmek için, bankalara koşuşturdular.Banka önlerinde kargaşa çıkıyor, kavgalar oluyor, polis barikatları kuruluyordu. Bazı bankalar, paraları ödeyemez hale geldi; söylentiler uçuşmaya başladı…” (Bugün, ekonomik-siyasi kirzle boğuşan Patagonya’yı anımsatmıyor mu?- ET)
Başkan Hoover’in, “İşsizler elma satsın’ önerisi, otuzların ‘öyleyse pasta yesinler’i haline gelmişti.Seçim sloganları olan ‘Refah, her tencerede bir piliç’, ekmek kuyruklarında çile çeken halka, acı bir şaka gibi geliyordu…”
Yeni seçim sonunda, Franklin Roosevelt, başkan olmuştu. Yeni başkan, çok geçmeden, “WPA” denilen İş Geliştirme İdaresi’ni kurdu. WPA, “ülke çapında” altyapı çalışmalarını başlattı. “Bugün bile kulandığımız birçok havaalanı, yüzlerce okul, postane ve stadyum inşa edildi; ayrıca Chicago’daki o muhteşem ‘sahil yolu’ inşası da tamamlandı.”
“Ülkede şahane şeyler oluyordu: Gençler, çıplak tepeleri ağaçlandırıyor, ressamlar kamu binalarının cephelerini resimlendiriyordu. Aralarında genç J. Stenbeck’in de bulunduğu yazarlar, eyalet rehberleri hazırladı; bunlar, basıldıkları günden beri, hala Amerika üzerine yazılmış en iyi kaynak kitaplar olarak duruyor.”
Derken, iş dünyası da toparlanmaya başlamıştı… Fabrikalar yavaş yavaş, tekrar eski hareketli günlerine dönüyordu ve çiftçiler, bir çiftçi ne kadar olursa işte, iyimserdi. Ve ardından, yağmurlar şıp diye kesildi. 1934’te, ülkenin tahıl ambarı Batı, Ortabatı ve Güneybatı tarafları kurudu…”
“Amerika, belki bizim durumumuzda, iç açıcı değildi.Kısa bir sürede, birkaç kez dibe vuruyor, düze çıkıyorduk…”
“1936 yılında, belli ki ülke, bir yükselişe geçmişti.Bir yazarın hali vakti fena değilse, ülkenin geri kalanı oldukça iyi demektir…”
“Buhran yılları ve ardından gelen yavaşca toparlanma döneminde,… arkadaşlardan biri, bir T model Ford aldı, yüksek tavanı ve kesme camları vardı, ama oldukça tehlikeli bir araçtı. Çümkü el freni tutmuyor ve geri vitese geçmiyordu…”
“ ..15 dolara, ikinci el şahanebir radyo alacak kadar zenginleşmiştim. Artık bütün dünyanın müziğini, özellikle haberleri dinliyebiliyordum…”
“Refah geri gelmiş, kara günlerin sıcak ve candan çağrışımları mazide kalmıştı. Otuzların
Garip yürüyüşü sona yaklaşıyor ve sanki zaman, daha hızlı akıp gidiyordu. Amerikan ulusu ve halkı, göze bataksızın değişiyor, gerçek bir devrim geçiriyordu ve biz, neler olup bittiğinin, ancak farkındaydık.” (1)
Kısacası, borsada patlayan 1929 ekonomik krizi, Başkan Roosevelt’ in altyapı yatırımları programının uygulaması sonucunda, beş altı yılda, yeniden refah dönemi gelmiştir.
İşin ilginç yanı, o krizden, özellikle tarım ürünleri fiyatlarının dibe vurması şeklinde etkilenen Türkiye, 1933’de uygulamaya konulan Beş Yıllık Kalkınma Planı çerçevesinde yapılan 20’ye yakın şeker, bez ve demir çelik fabrikası ile,hızlı bir kalkınma sürecine girmiştir…
1. Ben Bir Devrimciyim, John Steinbeck, Çeviren Abdullah Yılmaz, İstanbul, 2017
