Yolcu Tv Haber

Öncelikle Amerika’nın güney Kafkasya (Transkafkasya) hakkındaki düşüncesini paylaşmak istiyorum. Bölgedeki dondurulmuş çatışmaların düşmanlığa dönüşmesini abd önlemek ister. ABD Güney Kafkasya’daki ülkeye göre yaklaşmalı. ABD bölgede Rusya’ya göre dezavantaja sahip. ABD Gürcistan’a NATO üyeliği için, Rusya’ya da veremeyeceği destek için söz vermemeli. ABD, AB ile koordineli gitmelidir.

Hazar Denizi enerji için önemlidir. Hazar Denizi, kontrol altında tutması zordur. Putin Ukrayna’daki kırımı ilhak edince bölgeyi istikrarlı tutmak zordur.

Güney Kafkasya’daki ülkeler, Sovyetler birliğinden kopmadır, bunu unutmamak lazım.

Azerbaycan-Ermeni ilişkileri ile ilgili, Azerbaycan giderek otoriterleşerek batılı ortaklarından uzaklaştı. Ermenistan ise Rusya’ya ve batıya bağlı hareket ediyor; o yüzden Ermenistan kısmen bağımsız.

Güney Kafkasya’da frozen conflicts var: Dağlık Karabağ, Abkhazia ve South Ossettia (Gürcistan’ın toprağı ama bağımsızlığını ilan ediyor, Rusya da Abkhazia ve South Ossettia’nın bağımsızlığını tanıyor).

Şimdi bunların geçmişine bakalım: Sovyetler siyasi-güvenlik kısıtlamalarını hafifletince Karabağ sorunu patlak verdi.Glasnost, Sovyetlerin en son döneminde Gorbaçov liderliğinde ülkedeki ekonomik sorunlara son vermek amacıyla uygulanan politikalar. Gorbaçov’un özgürlükçü politikası Sovyetlerin içindeki milliyetçi hareketlere izin verdi.

Ermeniler, glasnostun olduğu dönemde Karabağ’da Ermenilerin Azerilerin zulmüne maruz kaldığını söylediler ve dağlık karabağın Ermenistan’la birleştirilmesi çağrısında bulundu. 1980lerin sonunda bu, Azerbaycan’la Ermenistan arasında silahlı çatışmaya dönüştü.

Dağlık karabağ sorunu Ermenistan-Azerbaycan arasında Sovyetlerin bir parçası olan Sovyet Ermenistan ve Sovyet Azerbaycan’ken başladı.

Sovyetler devleti dağılınca bölgede istikrarsızlık oldu. Bağımsız devletler kuruldu. Sovyetler birliği, Rusya oldu, yeni devlet kuruldu. Kendi iç sorunlarıyla uğraşmaya başladı. Rusya, güney Kafkasya üzerinde zayıf bir kontrole sahip oldu. Bu da o bölgeyi endişe ve güvensizliğe sevk etti. İran ve Türkiye o dönemde bölgede istikrar sağlayabilecek, etkili konumda değillerdi. İran, ırakla 10 yıl süren savaştan yeni çıktığı için güney kafkasyaya ekonomik yardım sağlayabilecek durumda değildi. Güney Kafkasya, Sovyetler birliğinin dağılmasının getirdiği ekonomik şokun üstesinden gelmeye çalışıyor ve etraftaki ülkeler için çekici bir ticaret ortağı değildi, tam tersi, güney Kafkasya, kendi enerji kaynakları ve kendi ulaşım altyapısını geliştirmeye çalışıyordu.

Tahran’ın nükleer hırslarından şüphe duyan ABD, bölgeye baskı yapıyordu. ABD ve Avrupa iran’ı bu yüzden izole etmeye çalıştı. İran’la kurulan dostluk, ABD ile ilişkileri bozabilir.

Türkiye, güney Kafkasya’nın komşusu ama bölgede istikrar sağlayabilecek ekonomik gücü yok ve politikasını Avrupa üzerine kurmuş durumda, güney Kafkasya’ya değil. Türkiye, Ermenistan’ın soykırım iddiasına maruz kaldı. Karabağ meselesinde de Türkiye, Azerbaycan’ın yanında Ermenistan’a karşı taraf tuttu. Türkiye, Ermenistan’la sınırını kapattı (ekonomik ve politik alışverişi yoktu).

ABD ve Avrupa, Sovyetlerin dağılmasını beklemiyordu. ABD’nin en çok önem verdiği konu, Sovyetler birliğindeki nükleer. Dolayısıyla ABD; Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan’a önem vermedi. ABD ayrıca bölgedeki petrole önem verdi. ABD’ndin önceliği dağlık karabağ, güney Osetya ve Abhazya’daki çatışmaları durdurmak ve demokratikleşmeyi sağlamak.

ABD, Gürcistan ve Ermenistan’ın taleplerine önem vermedi ama Azerbaycan’ın petrolü olduğu için ona önem verdi (Sovyetler birliği dağıldıktan sonra).

Dağlık Karabağ’daki çatışma Türkiye’nin Azerbaycan’a destek ve Rusya’nın da Ermenistan’a destek riskini taşıyordu. Rusya ve Türkiye arasındaki çatışmadan kaçınılmalı. Rusya’nın Gürcistan’daki (Abhazya ve güney Osetya’daki) çatışmalara askeri müdahalesi durdurulmalı ve en aza indirilmeli.

ABD, Azerbaycan’ın petrolü ve doğal gazını sadece ekonomik gelişme olarak değil, bölgedeki tüm problemlerin cevabı olarak görüyor.

Hazar petrolünü Kafkaslar üzerinden Avrupa’ya taşıyacak boru hatları, ABD’nin politikasının merkezi haline geldi. ABD dışişleri bakanlığında hazar havzası enerji diplomasisini koordine etmek üzere bir büyükelçilik pozisyonu oluşturuldu. Hazar denizinde Rusya, Türkmenistan, Kazakistan, Azerbaycan ve İran var. Türkmenistan ve Kazakistan’daki petrolün Avrupa’ya ulaşması, Rusya’nın tekelleşmemesi için önemli.

Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hattının oluşturulması o bölgede faydalı.

Azerbaycan ekonomisi, Sovyetler dağılmadan önceki iyi haline döndü ama Ermenistan ve Gürcistan ekonomisi başaramadı. Ancak Azerbaycan yönetimi otoriterleşti, Ermenistan ve Gürcistan yönetimi demokratikleşti.

Gürcistan’da Gül Devrimi oldu (yolsuzluk ve kötü yönetim yapan devlet başkanı değişti). ABD’nin politikası bölgeye yeniden odaklandı.

Gürcistan hem NATO’ya hem ab ye katılmak istiyor.

Azerbaycan’da Aliyev’in oğlu 2003te iktidara geçmişti. Aliyev’in oğlu, otoriter ve hoşgörünün az olduğu bir rejim sergiliyor.

Ukrayna’da 2004te turuncu devrim oldu. Turuncu devrim, seçimde hile olduğu düşünüldüğü için protestolar ertesinde seçimin tekrarlandığı süreç.

Gürcistan, ABD’nin bölgedeki favorisi. Dolayısıyla Gürcistan, ABD-Rusya ilişkilerinde ve iki ülkenin Sovyetler birliği politikalarında rahatsızlık verici faktör haline geldi. Yani ABD, NATO’yu doğuya doğru geliştirmek isterken Rusya, Gürcistan’ın batıyla entegrasyonundan rahatsız oluyor. Dolayısıyla Putin, NATO’yu Rusya’nın sınırlarına yaklaşmaması ve buradan yeni üyeler almaması konusunda uyardı.

2008’de Rusya-Gürcistan savaşı oldu. 2014’te Rusya kırımı ilhak etti ve davranışlarıyla Sovyet komşularının NATO üyeliğini veya Avrupa birliği association agreements (AA)’ları tolere etmeyeceğini gösterdi.

Rusya baskısı altındaki Ermenistan Avrupa birliği ile AA’yı (association agreement) iptal ederek Rusya’nın yönettiği Eurasian Economic Union (EAEU) a katıldı. Ancak Gürcistan, Rusya’nın baskısına direndi ve Avrupa birliği ile AA (association agreement) imzaladı.

Ukrayna krizi ardından güney Kafkasya ülkeleri, Rusya ile batı arasında tarafsız kaldı. Rusya, güney Kafkasya üzerinde nüfuzu olduğunu iddia ederken ABD ve Avrupa bunu reddediyor.